Podstawowe zasady zawierania umów cywilnoprawnych

Pierwszą, zasadniczą kwestią, na którą należy zwrócić uwagę, jest to, że dla ważności wielu umów nie jest wymagane, by zostały zawarte w formie pisemnej. Niejednokrotnie samo ustne wyrażenie zgody na daną usługę jest równoznaczne z zawarciem umowy. Jako najprostszy i często spotykany przykład warto wskazać oferty przedstawiane przez operatorów komórkowych, którzy telefonicznie zachęcają do przedłużenia abonamentu, czy też dokupienia nowej usługi. W razie ustnej zgody na proponowane warunki, pomiędzy stronami zostaje zawarta umowa. Wielokrotnie konsument po pewnym czasie zdaje sobie sprawę, że nie potrzebuje zamówionych usług lub towarów i nie jest zainteresowany ponoszeniem dodatkowych kosztów. Na szczęście, w odniesieniu do umów zawartych poza siedzibą przedsiębiorstwa, mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta. Jeżeli konsument zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić w terminie 14 dni bez podawania przyczyny. Musi w tym celu złożyć oświadczenie, w którym powoła szczegóły umowy – między innymi datę jej zawarcia, ewentualnie numer zamówienia, swoje dane, cenę, numer konta na który ma zostać zwrócona kwota.

Zawarcie umowy odbywa się w ten sposób, że strony składają oświadczenie woli danej treści, na przykład o dokonaniu pożyczki, czy też wynajęciu lokalu. Bardzo ważne z punktu widzenia ważności umowy jest to, czy miały miejsce tzw. wady oświadczenia woli, czyli pewne nieprawidłowości związane z wyrażeniem swojego stanowiska. Zgodnie z kodeksem cywilnym wadami są: brak świadomości lub swobody, pozorność, błąd, podstęp, groźba.

Przechodząc do pierwszej wady oświadczenia woli, uznaje się, że jest ono nieważne gdy zostało złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Powyższa zasada ma na celu ochronę interesów osoby, która składając dane oświadczenie woli, podjęła decyzję bez świadomości znaczenia tej czynności, a także konsekwencji jakie za sobą pociąga. Oprócz wspomnianej powyżej choroby psychicznej, jako przykład braku świadomości można wskazać także hipnozę, alkoholizm, głód narkotykowy, czy też wysoką gorączkę uniemożliwiającą racjonalne pojmowanie rzeczywistości. W razie złożenia oświadczenia w tym stanie, czynność taka nie wywołuje skutków prawnych. Oznacza to, że można żądać zwrotu spełnionego świadczenia.

Kolejną wadą oświadczenia woli jest pozorność. Zgodnie z obowiązującym prawem, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze. Podsumowując powyższy przepis, należy wskazać, że pozorność polega na sprzeczności pomiędzy treścią dokonanej czynności, a prawdziwym zamiarem który stronie towarzyszy.

Przechodząc do następnego przykładu wad oświadczenia woli, należy omówić działanie pod wpływem błędu. W razie błędu co do treści czynności prawnej, ustawodawca przewiduje możliwość uchylenia się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Warto podkreślić, że dopuszczalne jest powoływanie się tylko na błąd tylko wtedy, gdy uzasadnia on przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Jeżeli doszło do zniekształcenia oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania stosuje się te same przepisy, jak przy błędzie przy złożeniu oświadczenia.

Wadą oświadczenia woli jest także podstęp. Jest to celowe działanie, które w założeniu ma prowadzić drugą stronę na przykład do zawarcia danej umowy. Może polegać między innymi na podaniu nieprawdziwych danych, na podstawie których druga strona składa oświadczenie woli, jest to także brak wyprowadzenia kogoś z błędu pomimo świadomości rzeczywistego stanu faktycznego. Możliwym jest także brak wyjawienia danych, co do których dana osoba jest zobowiązana, by je ujawnić. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Bardzo istotną wadą oświadczenia woli jest działanie pod wpływem groźby. Może się bowiem zdarzyć, że dana osoba zdecyduje się na zawarcie danej umowy wyłącznie dlatego, że została do tego zmuszona lub oddziaływały na nią inne czynniki powodujące przekonanie, że jeśli nie złoży danego oświadczenia woli, to może stać jej się krzywda. Co ciekawe, obawa może dotyczyć także niebezpieczeństwa skierowanego w stronę innej osoby. Przepis kodeksu cywilnego wskazuje jednoznacznie, że jeśli ktoś złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Powyższe uprawnienia są niezwykle ważne, albowiem pozwalają na ochronę obywateli w zakresie odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w wyniku wadliwych oświadczeń woli. Warto zapamiętać terminy ustawowe - uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Pamiętajmy, że pomimo powyższych regulacji, powinniśmy dokładnie analizować treść umów, sprawdzać informacje na podstawie których decydujemy się na złożenie oświadczenia woli. Nawet jeśli sąd ostatecznie unieważni umowę, musimy liczyć się z koniecznością uczestnictwa w postępowaniu sądowym, które dla wielu osób bywa bardzo stresujące. Wniosek jest zatem prosty – dokładnie czytajmy umowy, dokumenty, a także stosujmy zasadę ograniczonego zaufania, szczególnie gdy nie znamy drugiej strony umowy.

Ogólnie rzecz ujmując, polskie prawo pozwala stronom zawierającym umowę, aby ułożyły stosunek prawny według swego uznania. Stąd właśnie określenie, że jest to zasada swobody umów. To strony decydują o elementach umowy które są dla nich istotne i które chcą w niej zawrzeć. Niestety, często obserwuje się zjawisko, że strony albo rezygnują z formy pisemnej, albo korzystają ze wzorów znalezionych w Internecie. Nieraz są to przykładowe zapisy, które mogą nie zawierać szczegółów, które w konkretnym stosunku prawnym mają znaczenie. Bazując na wzorach umów, warto uzupełnić je o istotne dla nas elementy. I tak można przywołać sytuację w której członkowie rodziny decydują się na zawarcie umowy pożyczki. Najlepszym rozwiązaniem jest spisanie jej postanowień, aby w razie braku spłaty kwoty, wierzyciel miał większe szanse na dochodzenie zapłaty przed sądem. Warto jednak pamiętać, że w umowie możemy określić szereg innych zapisów, które będą precyzować wolę stron, np. prawa, obowiązki, świadczenia, terminy spłaty, wysokość rat. Wówczas strony nie muszą powoływać się na interpretację umowy (którą każdy może oceniać odmiennie i prowadzić do konfliktów), tylko będą bazować na konkretnych ustaleniach. Należy jednak jasno podkreślić, że pomimo iż ustawodawca pozostawia nam dużą swobodę w zakresie kształtowania stosunków prawnych, nie możemy jednak zawierać umów, których treść lub cele sprzeciwiałyby się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W razie naruszenia zasady swobody umów, umowa będzie nieważna w całości lub w części. Zapisy naszej umowy nie mogą być niezgodne z przepisami prawa, tj. nie tylko poszczególnych ustaw ale także ustawy zasadniczej- Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, umów międzynarodowych, rozporządzeń, aktów prawa miejscowego oraz prawa unijnego. Wyjaśniając pojęcie zasad współżycia społecznego, są to powszechnie uznawane normy obyczajowe, moralne i etyczne, które co do zasady panują w społeczeństwie. Umowa powinna uwzględniać zatem godność człowieka, równość stron (nie można doprowadzać do sytuacji w której jednak ze stron czerpałaby z umowy same korzyści, zaś druga byłaby całkowicie pozbawiona swoich praw). Umowy powinny być zawierane także w z zachowaniem zasad, uczciwości, rzetelności, lojalności i sprawiedliwości.

Ustawodawca przewidział ułatwienie dla strony umowy, w sytuacji gdy z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą. Jeżeli strony nie przewidywały tego faktu przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron.

Autor: Adwokat Magdalena Hasiec

Zadanie z zakresu administracji rządowej finansowane z budżetu Państwa, realizowane przez Powiat Rzeszowski

NIEODPŁATNA POMOC PRAWNA / NIEODPŁATNE PORADNICTWO OBYWATELSKIE / NIEODPŁATNA MEDIACJA

DLA KOGO?
– Osoba Fizyczna – po złożeniu oświadczenia że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej,
– Osoba Fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą – po złożeniu dodatkowego oświadczenia o niezatrudnieniu innych osób w ciągu ostatniego roku oraz zaświadczenia dotyczącego pomocy de minimis.

GDZIE?
SOKOŁÓW MAŁOPOLSKI
GŁOGÓW MAŁOPOSKI
RZESZÓW
BOGUCHWAŁA
BŁAŻOWA
HYŻNE
DYNÓW

Godziny pracy punktów i dokładne adresy dostępne na: bip.powiat.rzeszowski.pl

REJESTRACJA
tel. 882 184 152 lub 17 23 00 735
e-mail (dla osób z dysfunkcjami mowy i słuchu): [email protected]